ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း

ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း
------------------------------
မဟာ၀ိဟႎက ေမာ္ကြန္းလကၤာ
------------------------------
မဟိရန္သူ၊ ဖက္မျပဴသား၊ သံုးလူထြဋ္ထား၊ ျမတ္ဘုရား၏၊ ကိုယ္စားရုပ္၀ါ၊ ေျခာက္ေရာင္ျဖာ၍၊ မဟာမုနိ၊ ဘုရားႀကီးကို၊ ညြတ္ၿပီးေကာ္ေရာ္၊ ရွိပူေဇာ္၍၊ ပင့္ေခၚၿပီးမွ၊ ရကၡပူရ၊ နန္းမေဒ၀ီ၊ မေဟသီႏွင့္၊ အညီယႆ၊ ရံေမာင္းမကို၊ ယူၾကစုၿပီ၊ ေဆာင္ယူလီ၏။ သင့္နီဌာန၊ ရပ္ေဒသ၌၊ ေစာင့္ထၿပီးခိုင္၊ လက္နက္ကိုင္ရို႕၊ အႏိုင္ျပဳလွ်င္း၊ ရဲမက္ခ်င္း၏၊ ၿမိဳ႕တြင္းမွန္သား၊ ၿမိဳ႕ျပင္မ်ားႏွင့္၊ တိုင္းကားရပ္ဌံ၊ နာဂရံဟု၊ ႏိုင္ငံအေပါင္း၊ ေတာၿမိဳ႕ေကာင္း၌၊ ပုန္းေအာင္းနီျငား၊ ရခိုင္သားကို၊ ေယာက္်ားမိမၼ၊ မလြတ္ရေအာင္၊ ခ်ိဳင္ေႏွာင္တန္းလန္း၊ ကၽြဲႏြားဖမ္းသို႔၊ လိုင္ဂုတ္ကိုျဖတ္၊ အသီသတ္၏၊ ေခ်ာမြတ္ရူပ၊ မိမၼလွကို၊ ပဥၥအာရံု၊ ကာမဂုဏ္ျဖင့္၊ ျမဴးတူးစိမ့္ငွာ၊ ယူၾကပါ၏။ သူနာသူအို၊ က်ိဳးကန္းကိုကား၊ မလိုပိတ္ထား၊ တိုက္လုပ္ျငား၍၊ သြင္းထားအျပည့္၊ ယမ္းဆီးထည့္လွ်က္၊ ၿမိေျမ့ညက္ႀကီ၊ မီးတိုက္စီ၏၊ သီလီမႄကြင္း၊ လူခပင္းရို႕၊ ခ်င္းခ်င္းႏြီးႏြီး၊ ကနိမြီးသား၊ သားထြီးသားငယ္။ အပုေခ်ရို႕၊ ၿပံဳးရယ္ရႊင္ဘိ၊ မွည္မသိကို၊ မြီးမိထံက၊ ယူၿပီးမွလွ်င္၊ လက္ႏွင့္ကိုင္ေျမႇာက္၊ ေကာင္းခင္ေရာက္က၊ ေအာက္ကတဖန္၊ ဓါးကိုလွန္၍၊ ခံၿပန္ၿပီးခါ၊ ျပဳသည္မွာေၾကာင့္၊ က်ကာမလြဲ၊ ရဲရဲသီြးစက္၊ အအူထြက္၏၊ တခ်က္ၿမီ၌၊ လွံကိုစိုက္၍၊ ခံလိုက္တံက်င္၊ ရင္က၀င္၏။ ႏွစ္လိုေပ်ာ္ပါး၊ သားမယားကို၊ ေပါင္းၾကအတူ၊ မထားမူဘဲ၊ ဆဲြယူရိုက္သတ္၊ နားႀကိဳးတပ္လွ်က္၊ ပူးႃပြတ္ခ်ိဳင္ေႏွာင္၊ ၾကက္ကိုေလွာင္သို႔၊ ပံုေဆာင္ပမာ၊ ယူၾကပါ၏၊ မ်ားစြာခြတ္ထစ္၊ သတ္၍ပစ္လွ်က္၊ အခ်စ္၀ါသနာ၊ မဟိပါျငား၊ ပ်ဴေအာက္သားသည္။ စကားမုသာ၀ါဒီတည္း --။

ပံုဘိေတာင္ႏွယ္၊ ေကာင္ပုတ္၀ယ္ကား၊ လူငယ္တေသာင္း၊ လူႀကီးေပါင္းမူ၊ သွ်စ္ေသာင္းအစြန္၊ တသိန္းလြန္၏၊ အမွန္ယင္းခါ၊ သီလီပါ၏၊ သိမ္းကာယူထ၊ ျပည္အင္း၀သို႔၊ ပါရလီျငား၊ လူေယာက္်ားႏွင့္၊ မျပားမွန္ထ၊ လူမိမၼကို၊ တြက္ခ်ရြီေသာ္၊ ႏွစ္သိန္းေက်ာ္၏၊ ၾကားေသာ္ျမင္ခါ၊ ေၾကာက္ဖြယ္သာတည္း၊ ဒြါရာသံတဲြ၊ ၿမိဳ႕ရမ္းၿဗဲႏွင့္၊ ျမစ္တဲ၀န္းေျမာင္၊ ကၽြန္မာန္ေအာင္၌၊ ဖမ္းေႏွာင္ခ်ိဳင္လွ်င္း၊ ယူလီျခင္းကို၊ သတင္းစကား၊ နားသာၾကား၏၊ မွတ္သားတထစ္၊ ရြီတြက္စစ္၍၊ တစ္ႏွစ္သံုးေလး၊ စာႏွင့္ေရးၿပီး၊ ပီးသူမဟိ၊ ျဖစ္လီဘိျခင္း၊ ဇိ၀သၤခါ၊ ယံုမွားစြာျဖင့္၊ ဆိုရာစကား၊ က်ယ္၀န္းလွ်ား၏၊ သီလားအေကာင္၊ ဖူးဖူးေရာင္၍၊ ပုပ္ေဟာင္နံေစာ္၊ ရုပ္ခႏၶာကို၊ ကာကာလင္းတ၊ သိန္းစြန္မွသည္၊ ခြီးကစလွ်က္၊ က်ားသစ္၀က္ရို႕၊ လုယက္ဖန္ဖန္၊ ကိုက္စားဟန္ကို၊ က်န္လူအမ်ား၊ ျမင္လီျငားမူ၊ ဘုရားတရား၊ သံဃာမ်ားကို၊ အားကိုးၿပီးခါ၊ ျမည္တမ္းပါ၍၊ ငိုခါရြီရြတ္၊ နဖူးသတ္သည္၊ ရင္ဖတ္လက္တင္ခတ္တီးတည္း --။

ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (ပထမပိုင္း)

(ရခိုင္ရာဇ၀င္သစ္က်မ္းမွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပပါသည္။)

ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္ ျမန္မာဘုရင္ဘိုးေတာ္င၀ိုင္း၏သားေတာ္ အိမ္ရွိငဥပရာဇာဦးစီး၍ ရာမရကန္ငတိုးလိုက္ပါေသာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူနယ္ခ်ဲ႕႐ို႕သည္ လြတ္လပ္ေသာ အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာလက္နက္ပိုင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္ႀကီးအား ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၄၆) ခု ျပာသိုလဆုတ္ (၇) ရက္ စနီနိ။ ခရာဇ္သကၠရာဇ္ (၁၇၈၄) ခု ဒီဇင္ဘာလ (၃၁) ရက္နိတြင္ မတရားက်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္လိုက္သျဖင့္ ရခိုင္ျပည္ႏွင့္ ရခိုင္လူမ်ိဳး႐ို႕သည္ ျမန္မာကိုလိုနီကၽြန္ဘ၀သို႔ ေရာက္ျခင္းမလွေရာက္လားရသည္။

ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္၏ေနာက္ဆံုးဘုရင္မဟာသမတရာဇာ (နံေတာ္စနီသား၊ သက္ေတာ္ ၄၂ ႏွစ္၊ နန္းစံ (၂) ႏွစ္အား) ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၄၆) ခု ျပာသိုလဆုတ္ (၁၅) ရက္ တလဂုၤနီနိ။ ခရာဇ္သကၠရာဇ္ ၁၇၈၄ ခု ဇႏၷ၀ါရီလတြင္ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕သည္ မတရားဖမ္းဆီးသံၿခီခ်င္းခတ္၍ ျမန္မာျပည္သို႔ အက်ဥ္းသားအျဖစ္ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လားကာ အမရပူရၿမိဳ႕တြင္ ကြပ္မ်က္စီရင္လိုက္သည္။

ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္အားသိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္၏ၿမိဳ႕ေတာ္ ေျမာက္ဦးတြင္ ျမန္မာနႏၵငပက်န္အား ၿမိဳ႕၀န္ထား၍အုပ္ခ်ဳပ္ခိုင္း၏။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္႐ို႕သည္ ျမန္မာ့သူ႕ကၽြန္မခံဘဲ (၁၁၄၆) ခု တေပါင္းလကစ၍ ဒါးပိုင္ႀကီး၏ေယာက္ဖေတာ္ေက်ာ္ပံု၏ဦးေဆာင္မႈကိုခံယူကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား စတင္ေတာ္လွန္သည္။

ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီး၊ ယင္း၏ေနာင္ေတာ္ မုဇုႏၱတ္ႀကီးဘေရြး၊ ဒါးျပန္စီး႐ို႕အမႈးျပဳေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားသည္လည္း ျမန္မာက်ဴးေသာ္သူ႐ို႕အား အေနာက္အရပ္က ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္သည္။

ျမန္မာနႏၵငပက်န္သည္ ရခိုင္႐ို႕၏ေတာ္လွန္မႈကိုအေၾကာင္းျပဳၿပီး အျပစ္မဟိေသာ ရခိုင္ျပည္သူ႐ို႕အား လက္နက္ခ်ရန္ဟုအေၾကာင္းျပကာ ေပါင္းတုန္အရပ္၌တေထာင္၊ သရက္အုပ္အရပ္၌တေထာင္၊ စံကားေတာင္အရပ္၌ႏွစ္ေထာင္၊ ၿမိဳ႕ေတာ္ပရိေစၦဒ၌ သံုးေသာင္းခုႏွစ္ေထာင္၊ ပုခက္တြင္းသားအသူငယ္႐ို႕အား ဒါးကဇတ္သည္ကတေသာင္း၊ ဘုရားေပၚအရပ္၊ ဒိုင္းက်ီအရပ္၊ ေမာင္းဆဲြအရပ္၊ ငရေကာက္အရပ္၊ ေဂါင္းၿပိဳေတာင္အရပ္၊ ပုရိန္အရပ္၊ ေပါင္းတုတ္အရပ္၊ ရတနာျပည္အရပ္၊ လက္မဖက္အရပ္၊ ေတာတန္းအရပ္၊ ကိုးဆယ့္ကိုးေတာင္အရပ္၊ သံတဲြ၊ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္အရပ္႐ို႕၌ လူေပါင္း တသိန္းသွ်စ္ေသာင္းေလးေထာင္႐ို႕ကို ယင္းႏွစ္အတြင္းမွာပင္ အဆံုးစီရင္လိုက္သည္။

ထို႔အျပင္ ျမန္မာနႏၵငပက်န္သည္ ဒါးပိုင္ႀကီးေက်ာ္ပံု၏မယား ေကာင္းေက်ာ္ထင္မကိုလည္း ကာမပိုင္လင္ေယာက္က်ားဟိယင့္သားႏွင့္ ဗလကၠာယယုတ္မာ႐ိုင္းျပစြာ ေစာ္ကားခသည္။

ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီးသည္ စစ္တေကာင္းအဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ထံမွ စစ္ေရးအကူအညီရယူရန္ ႀကိဳးစားသည္။ အဂၤလိပ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႏွင့္ တြိဆံုေဆြးေႏြးရာတြင္ ဒါးျပန္စီး၏သမက္ သာမေကာင္းစံရႊီကို ဘာသာျပန္ခိုင္းသည္။ သို႔ေသာ္ မျပည္လည္ေသာေၾကာင့္ ၿမိဳ႕သစ္ေခ်ာင္းညာဖက္သို႔ခို၀င္ကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား ရရာလက္နက္စဲြကိုင္ ေတာ္လွန္သည္။

အားမတန္သျဖင့္ လက္၀ဲျမန္ကုန္းေဖာင္သည္၊ မုဇုႏၵာတ္ႀကီးဘေရြး၊ ဒါးျပန္စီး႐ို႕သည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းနယ္သို႔ခို၀င္ေရာက္လာ၍ အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္က ကၽြန္းရြာမ်ားပီးသနားထား၏။

(၁၁၄၆) ခု ကဆုန္လတြင္ ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီးသည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းအရပ္၌ တပ္စဲြ၍ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕အား ခုခံေတာ္လွန္ယင္း လက္နက္ထိမွန္က်ဆံုးသည္။

ျမန္မာနႏၵငက်န္၏တပ္မ်ားသည္ ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီး ေတာ္လွန္သည္ကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ၿမိဳ႕သစ္ေခ်ာင္းအရပ္မွ မိမၼအသူငယ္႐ို႕အား ႀကိဳးတုတ္ခ်ိဳင္ေႏွာင္ကာ ျမစ္၀တြင္ပစ္ခ်၍ သတ္ျဖတ္လိုက္သည္။ အေနာက္စစ္တေကာင္းအရပ္မွ ေရာက္လာသူ လူအေပါင္း႐ို႕ကိုလည္း ေတာင္မင္းႀကီးေက်ာ္ထြီး၏လူဟုစြပ္စဲြကာ မ်ားစြာသတ္ျဖတ္လိုက္သည္။

ရခိုင္ျပည္ေတာင္ပိုင္း အေနာက္ခုႏွစ္ရိုင္ ေတာင္စိုင္အရပ္၌ စနည္းရြာသား႐ို႕သည္လည္း ျမန္မာ့သူ႕ကၽြန္မခံဘဲ ရမ္းျပည့္စားဗိုလ္ေပါလံုး၊ လမုစားဗိုလ္လာခိုင္႐ို႕ႏွင့္ေပါင္းဖက္ကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕အား ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္သည္။ ဤသည္ကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ သံတဲြၿမိဳ႕ကို က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ထားေသာ ျမန္မာရာဇငသၾကၤန္သည္ သူ၏စစ္ကဲငလွကို လႊတ္ကာ စနည္းရြာသူရြာသားမ်ားအားလံုးကို အစတုန္းၿခီမႈန္းလိုက္သည္။

ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူ႐ို႕သည္ ၁၁၄၉ ခု တေပါင္းလတြင္ ရခိုင္ျပည္မွ ဘုန္းႀကီးရဟန္း၊ မင္းသားမင္းသမီးစုစုေပါင္း ခုႏွစ္ေထာင့္ခုႏွစ္ရာကို အမရပူရၿမိဳ႕သို႔ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လားသည့္အျပင္ သကၠရာဇ္ (၁၁၅၁) ခု နံယုန္လတြင္ ေျမာက္ဦး၊ သံတဲြ၊ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ ေလးၿမိဳ႕စသည္အရပ္႐ို႕က လူေပါင္းေျခာက္ေထာင္ကိုလည္း ယိုးဒယားသို႔စစ္တိုက္ရန္ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လား၏။

သကၠရာဇ္ (၁၁၅၀) ျပည့္ နတ္ေတာ္လဆန္း (၉) ရက္နိတြင္ ျမန္မာအေနာက္ဖက္ငတိုက္၀န္သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သို႔ ၀န္ျပဳလာၿပီး (၂) ႏွစ္ၾကာလွ်င္ ရာထူးမွ ျပဳတ္က်၏။ ျမန္မာပုသိမ္ငသခင္သည္ ငသီဟဘဲြ႕နာမည္ကိုခံလွ်က္ ၁၁၅၂ ခု တေပါင္းလတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေျမာက္ဦးၿမိဳ႕၌ ၀န္ျပဳလာျပန္၏။ တႏွစ္ဟိလွ်င္ သီ၏။

ပုသိမ္ငသခင္စုေတ့ၿပီးလွ်င္ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္သည္ အာကာကငေက်ာ္ထင္ဟူေသာနာမည္ကိုခံယူလွ်က္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၃) ခု တန္းခူးလတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေျမာက္ဦးကို ၀န္ျပဳလာျပန္၏။ ယင္း အာကာငေက်ာ္ထင္သည္လည္း (၂) ႏွစ္ဟိလွ်င္ ရာထူးမွေခ်ာက်၏။ အာကာငေက်ာ္ထင္ရာထူးမွေခ်ာက်ၿပီးလွ်င္ ျမန္မာငေက်ာ္လွသည္ ငလွရာဇာဘဲြ႕ကိုခံယူ၍ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၅) ခု တပိုးထဲြလဆန္း (၉) ရက္ စနီနိတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သို႔ ၀န္လုပ္လာျပန္၏။

ငေက်ာ္လွလက္ထက္တြင္ ရမ္းျပည့္စားဗိုလ္ေပါလံုး၊ ဗိုလ္ခြင္းေပါက္၊ ဗိုလ္ကၽြဲတေကာင္ႏိုင္႐ို႕သည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းနယ္ကို ၿခီကုတ္ယူကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၏။ ေနမိ်ဳးငကုန္ဒရာ၊ ငေပါတလီစေသာ ျမန္မာတပ္မႈး႐ို႕သည္ အဂၤလိပ္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၀န္ႏွင့္ေပါင္းဖက္ၿပီး ရခိုင္ဗိုလ္ေပါလံုး၊ ဗိုလ္ခြင္းေပါက္၊ ဗိုလ္ကၽြဲတေကာင္ႏိုင္႐ို႕အား ဖမ္းဆီးပီးရန္ေတာင္းဆို၏။

ျမန္မာသူယုတ္႐ို႕သည္ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ ေျမာက္ဦး၊ ေလးၿမိဳ႕အရပ္အသီးသီးမွ လင္မယားအိမ္ေထာင္စံုတအိမ္ကို ေငြဒဂၤါး (၅) ျပားစီေကာက္ယူၿပီးလွ်င္ စုစုေပါင္းေငြဒဂၤါး တသိန္းႏွစ္ေသာင္းကို အဂၤလိပ္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၀န္အား လဘ္ထိုး၏။ စစ္တေကာင္းအဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္သည္လည္း ရခိုင္ဗိုလ္ေပါလံုး၊ ဗိုလ္ခြင္းေပါက္၊ ကၽြဲတေကာင္ႏိုင္႐ို႕အား ဖမ္းဆီး၍ (၁၁၅၆) ခု ျပာသိုလျပည့္ေက်ာ္ (၂) ရက္ တလဂုၤနီနိတြင္ ပင္း၀ါ (ရာမူး) ရာဇဖက္အရပ္၌ ျမန္မာတပ္မ်ားအား လႊဲအပ္ပီးလိုက္၏။ အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ကိုယ္တိုင္ ကုလားဆင္ေခ်ာင္းဖ်ားတိုင္ေအာင္ လိုက္ပို႔ပီး၏။

သို႕ေသာ္ ရခိုင့္ေဂါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗိုလ္စိန္ေရာင္၊ ဗိုလ္ျမေရာင္၊ ဗိုလ္ပက္လက္၊ ဗိုလ္ကိုးခြက္စား၊ ဗိုလ္ထြန္းဦး၊ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ျဖဴ၊ ဗိုလ္တိုင္းခ်စ္ပရံ၊ နတ္ေတာင္စားဗိုလ္ေရႊေက်ာ္၊ ဗိုလ္ဆယ္ခင္းစီးစေသာ သြီးေသာက္ရဲဗိုလ္ကိုးဦးကား အဂၤလိပ္ရို႕၏အဖမ္းအဆီးကိုတိမ္းေယွာင္ကာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား အယာမခံ စြမ္းမာန္တရဲ ဆက္လက္ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္ခကတ္ပါသည္။

ဤသည္မွာ ပထမအႀကိမ္ (ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း) ပင္ျဖစ္ပါသည္။

ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (ဒုတိယပိုင္း)

ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ ငလွရာဇာ (ေခၚ) ငေက်ာ္လွသည္ ႏွစ္ႏွစ္ခန္႔ၾကာေသာ္ ရာထူးမွျပဳတ္က်၏။ ျမန္မာငစိန္ဘူးသည္ ငလွေက်ာ္ထင္နာမည္ကိုခံ၍ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၆) ခု နတ္ေတာ္လတြင္ ရခိုင္ႏိုင္ငံ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တြင္ ၀န္ျပဳလာ၏။ ထို႕အျပင္ ဘိုးေတာ္င၀ိုင္းလည္း မင္းကြန္းေစတီတည္ရန္ ရခိုင္လူမ်ိဳးႏွစ္ေထာင္ပီးရမည္ဟု ေတာင္းလာျပန္၏။ ရခိုင္ႏိုင္ငံတ၀ွမ္း ေလးၿမိဳ႕၊ ေျမာက္ဦး၊ သံတဲြ၊ ရမ္းျပည္။ မာန္ေအာင္႐ို႕မွ အုတ္ဖုတ္ရန္အတြက္ လူေပါင္းႏွစ္ေထာင္ကို စု႐ံုးေကာက္ခံလာေသာေၾကာင့္ မခံမရပ္ႏိုင္ေသာ ရခိုင္ျပည္သူျပည္သားမ်ားသည္ လက္ယာျမန္ရြာအုပ္ ဗိုလ္ထံုးစံ၊ ဗိုလ္ေကာေစြ၊ ဒၤဂါးေတာင္စား ဗိုလ္တံုးစံရီႊ႐ို႕၏ ဦးေဆာင္မႈကိုခံယူကာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၀) ျပည့္ တန္းေဆာင္ဘုန္းလဆန္း အၤဂါနိတြင္ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား ထပ္မံေတာ္လွန္ပါသည္။

ၿမိဳ႕ေစာင့္ျမန္မာတပ္႐ို႕လည္း ရခိုင္႐ို႕၏ေတာ္လွန္မႈကိုတိုက္ဖ်က္ရန္ သူရဲလက္နက္မ်ားစြာႏွင့္ ၿမိဳ႕သူႀကီးငသံေတြ၏သား စိုင္းတင္စားဗိုလ္ခ်င္းျပန္ကို ေစလႊတ္လိုက္၏။ မယူကမ္းေအာင္တပ္သို႔ေရာက္လွ်င္ သစၥာေစာင့္သိေသာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ သီရိငေက်ာ္ထင္ႏွင့္ အခြန္စာရြီး ေဇယ်ငေက်ာ္႐ို႕အား အစတုန္းသတ္ပစ္လိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ေအာင္တပ္အရပ္က စတင္ေတာ္လွန္၍ လက္႐ံုးဗိုလ္ႏွင့္ပူးေပါင္းကာ မယူကမ္းေအာင္တပ္တြင္ တပ္တည္၍နီ၏။ ရခိုင္ႏိုင္ငံ သံတဲြၿမိဳ႕ကို က်ဴးေက်ာ္အုပ္ခ်ဳပ္နီေသာ ျမန္မာေက်ာ္ထင္ ငသီဟသည္ ဤသတင္းကိုၾကားေသာအခါ ရဲမက္ဗိုလ္ပါအေပါင္းျဖင့္ ေျမာက္ဦးသို႔ခ်ီလာ၍ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ ေလးၿမိဳ႕၀န္႐ို႕အား ဗိုလ္ခ်င္းျပန္အားတိုက္ခိုက္ရန္ မယူကမ္းသို႔ခ်ီတက္ခိုင္း၏။

ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၀) ျပည့္ ျပာသိုလတြင္ မယူကမ္းကၽြဲ႐ိုင္းခံု၌ တပ္တည္၍နီေသာ ရခိုင္ေဂါင္းေဆာင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၊ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံအမႈးျပဳေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားႏွင့္ က်ဴးေက်ာ္လာေသာ ျမန္မာတပ္႐ို႕ အႀကီးအက်ယ္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္႐ို႕တပ္သည္ အေနာက္စစ္တေကာင္းနယ္သို႔ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ျမန္မာတပ္႐ို႕သည္ ေနာက္ကလိုက္၍ ပင္း၀ါေဂၚေတာပလႅင္တြင္ တပ္တည္လာ၏။ ထိုအေၾကာင္းကို စစ္တေကာင္း အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ၾကားေသာ္ အဂၤလိပ္စစ္တပ္အားခ်ီတက္ခိုင္း၍ ေဂၚေတာပလႅင္တြင္ တပ္ၿပိဳင္ခ်ထား၏။ ထိုအေၾကာင္းကို ဘိုးေတာင္င၀ိုင္းၾကားေသာအခါ ပင္းတလဲငဗိုလ္ကို ေတာင္ေၾကာင္းခရီး၊ အရွိ၀င္းမႈးငတာကို ရီေၾကာင္းခရီး၊ အသီးသီးလႊတ္၍ အင္အားျဖည့္တင္းလာ၏။

ရခိုင္သို႔ေရာက္ေသာအခါ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးေဂါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၊ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ ဗိုလ္ေကာေစြ၊ ဗိုလ္တံုးစံေရႊ႐ို႕အားဖမ္းပီးရန္ အဂၤလိပ္အစိုးရထံ ေတာင္းခံ၏။ အဂၤလိပ္ကမပီးဘဲျငင္းဆန္ေသာအခါ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၀) ျပည့္ တပိုးထဲြလျပည့္နိတြင္ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္တပ္ႏွင့္ အဂၤလိပ္တပ္ စစ္ျဖစ္ပြား၏။ အဂၤလိပ္ဖက္မွ အဂၤလိပ္ဗိုလ္မႈးႏွစ္ဦးက်ဆံုး၍ ကုလားစစ္သည္ (၁၀၀) ေက်ာ္ သီဆံုး၏။ က်ဴးေက်ာ္သူျမန္မာတပ္႐ို႕သည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ေတာ္လွန္မႈကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ရခိုင္ႏိုင္ငံအ၀ွမ္း ရခိုင္သားအေျမာက္အျမားကို သတ္ပစ္လိုက္၏။

ဤသည္မွာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၅၇) ခုႏွစ္မွ (၁၁၆၀) ျပည့္ႏွစ္အထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း” စိုင္းတင္ၿမိဳ႕စားဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ ပထမအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရးျဖစ္သည္။

ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (တတိယပိုင္း)

ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၆၀ မွ ၁၁၇၃ ခုအထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း”
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ ဒုတိယအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး

ျမန္မာ႐ို႕သည္ ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးေဂါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၊ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ ဗိုလ္တံုးစံေရႊ၊ အရွိ၀င္းမွဴး၊ လက္၀ဲျမန္ေဖာင္သာ႐ို႕အားဖမ္းဆီးပီးရန္ အဂၤလိပ္အစိုးရထံ အႀကိမ္ႀကိမ္ေတာင္းဆို၏။ အိႏၵိယတိုင္းမင္းႀကီးလည္း အေကာက္၀န္ဧရေကာက္ကိုသံျပဳ၍ ျမန္မာ၀န္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ေက်ာ္ထင္ငသီဟ၊ ရမ္းျပည့္၀န္ ငလယ္ကိုင္းစား၊ မာန္ေအာင္၀န္႐ို႕ႏွင့္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ (၁၁၆၁) ခု နတ္ေတာ္လတြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ ဗားဗူေတာင္ထိပ္၌ မ်က္ႏွာစံုညီအစည္းအေ၀းျပဳ၏။

သကၠရာဇ္ ၁၁၆၈ ခု နံယုန္လတြင္ ယိုးဒယားထိုင္းႏိုင္ငံသို႕ စစ္တိုက္ရန္ ရခိုင္ေလးၿမိဳ႕တြင္နီေသာ လူေပါင္းမ်ားစြာကို ျမန္မာ႐ို႕သည္ အတင္းအဓမၼသိမ္း႐ံုးေဆာင္ယူလား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ စစ္တေကာင္းနယ္မွ ေယွာင္ထြက္လာၿပီးလွ်င္ မ်ားစြာေသာသူရဲအေပါင္းႏွင့္ နတ္ျမစ္လက္ယာဖက္၌အေစာင့္ခ်ထားေသာ ျမန္မာတပ္မွဴးမုံေတာစားကို ၿခီမႈန္းၿပီးလွ်င္ မယူကမ္းေအာင္တပ္၌ ေအာင္တပ္တည္၍နီ၏။

သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ကဆုန္လတြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ကို အႀကီးအက်ယ္ထိုးႏွက္တိုက္ခိုက္၍ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားထံမွ ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ရယူလိုက္၏။ ဤသည္ကိုၾကားလွ်င္ မာန္ေအာင္၊ ရမ္းျပည္၌တပ္စဲြထားေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားလာ၍တိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္မ်ားသည္ လက္နက္အင္အားမမွ်သျဖင့္ ဆုတ္ခြာကာ ဆည္တိုင္ကန္တြင္ တပ္တည္၍နီ၏။

မာန္ေအာင္၀န္ ငရန္တိုင္၊ ရမ္းျပည့္၀န္ လက္ယာစည္သူ ငေနာ္ရထာ၊ သံတဲြ၀န္ငေရႊပန္းစေသာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္တပ္စဲြရာသို႔ လာ၍တို္က္၏။ သို႔ေသာ္ မာန္ေအာင္၀န္အစဟိေသာ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ တေယာက္မက်န္ ၿခီမႈန္းျခင္းခံရ၏။ ထိုအခါ ျမန္မာတပ္မွဴး ဗိုလ္မွဴး႐ို႕သည္ ရွိဆက္မတိုက္၀ံ့ဘဲ ေၾကာက္ရြံ႕ကာ ေလာင္းကိုပစ္၍ ကုန္းေၾကာင္းထြက္ၿပီးၾကကုန္၏။

ျမန္မာငေရႊပန္း၊ ရမ္းျပည့္ျမန္မာ၀န္ လက္ယာစည္သူ ငေနာ္ရထာ႐ို႕သည္ သူရဲေဘာေၾကာင္စြာ ထြက္ၿပီးၾကကုန္၏။ ထိုအခါ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ႏွင့္ လက္႐ံုးဗိုလ္႐ို႕သည္ ျမန္မာလူမ်ိဳးအမ်ားအျပားကိုသတ္၍ လက္နက္အေျမာက္အမ်ားကို သိမ္းပိုက္ရယူလိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္ကို “နႏၵိေသနဗႏၶဳလ”ဘဲြ႕အပ္ႏွင္း၍ စစ္သူႀကီးအရာပီးသနားေတာ္မူ၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္။ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္႐ို႕ဦးေဆာင္ေသာ ရခိုင္တပ္႐ို႕သည္ ဆက္လက္ခ်ီတက္ကာ ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ သံတဲြနယ္အားလံုးကို ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားလက္ထဲမွ ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ရယူလိုက္၏။

ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္၏ျပည္မဖက္တြင္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ လက္ယာျမန္အရပ္၌ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ တပ္မွဴးဗိုလ္ေမာင္ေရႊ႐ို႕ကို၄င္း၊ ငရေကာက္အရပ္၌ ေနာင္ေတာ္ေလးၿမိဳ႕စားေက်ာ္ေအာင္ကို၄င္း၊ ေရႊနတ္ပင္အရပ္၌ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္ရီႊကို၄င္း၊ ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ေဟာင္း၌ ဗိုလ္ေစာ္ကဲ၊ တပ္မွဴးေသာက္ၾကာေအာင္ကို၄င္း၊ ရန္း၀ျမစ္က ဗိုလ္နန္းရီႊ၊ တပ္မွဴးသာရကႏၲ၊ ဗိုလ္တိုးေအာင္ေက်ာ္႐ို႕ကို၄င္း၊ ခုႏွစ္ခ႐ိုင္ေတာင္စိုင္တြင္ ျမန္မာ႐ို႕လာလမ္းျဖစ္ေသာ မအီအရပ္က ေတာင္စားဗိုလ္မွဴးေမာင္ညိဳ၊ တပ္မွဴးညိဳေရာင္ျဖဴ႐ို႕အား အသီးသီးတပ္ေစာင့္ခ်ထား၏။

ဤသို႕အသီးသီးတပ္ေစာင့္ခ်ထားၿပီး ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ဂစၦပနဒီျမန္အေနာက္ဖက္ကမ္း ႐ိုးငူအရပ္၌ တပ္စီးတပ္နင္းျပဳ၍နီသည္ကို ဘိုးေတာ္င၀ိုင္းၾကားေသာအခါ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္တြင္က်န္ဟိနီေသာ အႄကြင္းအက်န္ျမန္မာတပ္႐ို႕အား အင္အားျဖည့္တင္းရန္ ငလွစည္သူကို ေစလႊတ္လိုက္၏။ ထိုႏွစ္တြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္၊ လမၼဳစား႐ို႕ဦးစီးေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားႏွင့္ ရမ္းျပည့္ၿမိဳ႕တြင္ဟိေသာ ျမန္မာတပ္မ်ား အႀကီးအက်ယ္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ရခိုင္တပ္မ်ားသည္ အင္အားျဖည့္တင္းထားေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားႏွင့္တိုက္ခိုက္ရာ အင္အားမမွ်သျဖင့္ လက္ဖန္အညာအရပ္သို႔ဆုတ္ခြာပီးရကာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ၀ါေခါင္လဆန္း (၂) ရက္ စနီနိတြင္ စနည္းေခ်ာင္း၌ လွီတပ္တည္၍နီ၏။

သံတဲြၿမိဳ႕ကို၀ိုင္းရံထားေသာ ရခိုင္ဗိုလ္ ၿမိဳ႕သစ္စားေမာင္ငယ္၊ ဗိုလ္ဘခ်စ္ရည္႐ို႕လည္း စစ္ေရးမသာေသာေၾကာင့္ ထိုသကၠရာဇ္ ၀ါေခါင္လတြင္ လမၼဳေခ်ာင္း၀၌ တပ္တည္၍နီရကုန္၏။ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ကို ၀ိုင္းရံထားေသာ လက္႐ံုးဗိုလ္၊ တိမ္ၾကားဗိုလ္႐ို႕လည္း စစ္ေရးမမွ်သျဖင့္ မာန္ေအာင္ၿမိဳ႕ အုန္းေခ်ာင္း၀၌ တပ္တည္၍နီရ၏။

ဤသို႕ ရမ္းျပည့္၊ သံတဲြ၊ မာန္ေအာင္႐ို႕၌ ရခိုင္တပ္႐ို႕ အင္အားမသာေၾကာင္းၾကားသိရလွ်င္ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ ငလွစည္သူသည္ အသစ္ခန္႔ထားေသာ မာန္ေအာင္၀န္ကို အရွိခုႏွစ္ခ႐ိုင္ကိုတိုက္ရန္ လႊတ္လိုက္၏။ ျမန္မာမာန္ေအာင္၀န္ သူရဲတေထာင္ႏွင္ခ်ီလာၿပီး ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ၀ါေခါင္လျပည့္နိ၌ မအီေခ်ာင္း၀တြင္ တပ္တည္လာ၏။ ယင္းသို႔ တပ္တည္လာေသာ မာန္ေအာင္၀န္သစ္တပ္အား ရခိုင္ဗိုလ္လမၼဳစားေရႊလူလား၍တိုက္ေသာ္ ျမန္မာမာန္ေအာင္၀န္သစ္တပ္တည္ တေယာက္မႄကြင္းျပဳန္း၏။

ထိုအခါ ျမန္မာဆင္ျဖဴကၽြန္းဗိုလ္သည္ အေရးမလွေသာျမန္မာတပ္႐ို႕အား အင္အားျဖည့္တင္းရန္ လူတေထာင္ႏွင့္ စစ္ကူေရာက္လာ၏။ ၄င္းသကၠရာဇ္ ေတာ္သလင္းလတြင္ ဒါးလေခ်ာင္း၀၌ တပ္တည္လာျပန္၏။ ထိုသတင္းကိုၾကားေသာအခါ ျမန္မာဆင္ျဖဴကၽြန္းဗိုလ္တပ္အား ရခိုင္တိမ္ၾကားဗိုလ္တပ္လား၍တိုက္ေသာ္ ျမန္မာတပ္႐ို႕ အတုန္းအ႐ံုးသီႀကီပ်က္စီး၏။ ယင္းႏွစ္တြင္ ေျမာက္ဦး၀န္ ျမန္မာငေက်ာ္ထင္သည္ ၿမိဳ႕သူႀကီးငရေကာက္ကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔ၿပီးလွ်င္ ကုန္းအားရီအားခ်ီလာၿပီး ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ေဟာင္း၌ တပ္ေစာင့္ခ်၍နီေသာ ရခိုင္ဗိုလ္ေစာ္ကဲ၊ ဗိုလ္မွဴးေသာက္ၾကာေအာင္႐ို႕တပ္အား အႀကီးအက်ယ္ထိုးႏွက္တိုက္ခိုက္၏။ တပ္မွဴးေသာက္ၾကာေအာင္သည္ လက္နက္ထိမွန္သီဆံုး၏။

၄င္းသကၠရာဇ္ တန္းေဆာင္ဘုန္းလဆုတ္ (၅) ရက္ တလင္းလာနိတြင္ လက္ယာျမန္အရပ္၌ တပ္ေစာင့္နီေသာ ပလက္စားဗိုလ္စံ၊ တပ္မွဴးေမာင္ေရႊ႐ို႕ဦးစီးေသာရခိုင္တပ္႐ို႕အား ျမန္မာတပ္႐ို႕လာတိုက္သျဖင့္ အင္အားနည္းေသာ ရခိုင္တပ္မ်ားသည္ ကုန္းေၾကာင္းအားျဖင့္ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ငရေကာက္အရပ္၌ တပ္စဲြထားေသာ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္၊ ေရႊနတ္ပင္တပ္ေစာင့္ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္ရႊီ႐ို႕လည္း ဗိုလ္ခ်င္းျပန္နီေသာ ေဇယ်၀တီၿမိဳ႕သို႔ဆုတ္ခြာပီးရ၏။

အေရးမသာေသာအျခင္းအရာမ်ားကို ၾကားရေသာအခါ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ေဇယ်၀တီၿမိဳ႔၌ဟိေသာ တပ္မွဴးဗိုလ္မွဴး႐ို႕ႏွင့္တိုင္ပင္၍ စစ္ယံႈးေသာ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ရွည္၊ လမၼဳစားဗိုလ္ေရႊလူ၊ ဗိုလ္တလိုင္းရွည္၊ ဒဂၤါးေတာင္စား တံုးစံရီႊ၊ ဗိုလ္ေစာ္ကဲအစဟိေသာ သံုးရာ့ခုႏွစ္က်ိတ္ေသာလူ႐ို႕ကို ျမန္မာႏွင့္စစ္ၿပီးေသာအခါ အကုန္သူအား သတ္ပစ္မည္ဟု မွားယြင္းစြာတိုင္ပင္၏။

ထိုအခိုက္ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ အာကာငေက်ာ္ထင္သည္ နဂါးရစ္ေမာ္တင္လမ္းက ခ်ီလာ၏။ မက်ည္းကၽြန္းအနားသို႔ေရာက္ေသာအခါ စတုကၽြန္း၌တပ္ေစာင့္ခ်နီေသာ ရခိုင္ဗိုလ္ တိုးေအာင္ေက်ာ္တပ္ ဆီးႀကိဳတိုက္ခိုက္သျဖင့္ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ အာကာငေက်ာ္ထင္သည္ မခံမရပ္ႏိုင္ျဖစ္ၿပီး ထြက္ၿပီး၍ သံတဲြၿမိဳ႕ထဲသို႔ခို၀င္ကာ သံတဲြ၀န္ႏွင့္ေပါင္းဖက္၍နီ၏။ တခါ ဗိုလ္က်ားႀကီး၊ ၿမိဳ႕သစ္စား ငေ၀စေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားေပါင္းဖက္၍ စတုျမစ္သို႔ခ်ီလာျပန္၏။

ျမန္မာဗိုလ္က်ားႀကီးတပ္ႏွင့္ စတုကၽြန္း၌တပ္စဲြနီေသာ ရခိုင္တပ္႐ို႕သည္ ရီေၾကာင္းတိုက္ပဲြျဖစ္ပြားရာ စစ္ကူမရေသာ ရခိုင္တပ္မ်ား အေရးမလွဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ၄င္းရခိုင္စတုတပ္လည္း ရမ္းျပည့္စနည္းဖက္သို႔ခို၀င္ကာ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ရွည္တပ္ႏွင့္ ေပါင္းဖက္၍နီ၏။

ထိုအခါ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္အာကာငေက်ာ္ထင္ႏွင့္ ျမင္း၀န္ငမိႈင္း႐ို႕သည္ ကုန္းရီအားခ်ီလာၿပီး သံစစ္ျမစ္သို႔ေရာက္လွ်င္ စနည္းတြင္တပ္ခ်၍နီေသာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္တပ္ႏွင့္တြိဆံု၍ တိုက္ပြဲျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေျပာဆိုေသာစကားကိုၾကားႏွင့္ၿပီးေသာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်က္ေတာင္ရွည္သည္ အနည္းငယ္မွ် ရင္ဆိုင္တိုက္ခိုက္ၿပီး ေယွာင္ထြက္လားလီ၏။

ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ငေက်ာ္ထင္လည္း ရမ္းျပည့္၊ မာန္ေအာင္၊ သံတဲြၿမိဳ႕ကို အေစာင့္ခ်ထားခၿပီးလွ်င္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္သို႔ ခ်ီတက္လာ၏။ ေက်ာက္ငႏြားအရပ္သို႔ေရာက္ေသာအခါ ရခိုင္တပ္မ်ားႏွင့္တြိဆံု၏။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္တပ္မွဴး႐ို႕သည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏စကားကို ၾကားႏွင့္ၿပီးျဖစ္ေသာေၾကာင့္ တိုက္ခိုက္လိုသည့္ဆႏၵမဟိဘဲ တိမ္းေယွာင္၍ နီကုန္၏။

ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း က်ဴးေက်ာ္လာေသာျမန္မာတပ္႐ို႕အားတိုက္ခိုက္ရန္ လမၼဳစားေရႊဗိုလ္၊ ၿမံဳေထာင္စား႐ို႕ကို ထပ္ေလာင္း၍ ခ်ီတက္ခိုင္း၏။ ရခိုင္တပ္မွဴးဗိုလ္မွဴး႐ို႕သည္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏အၾကံကို သိရင္းစဲြဟိၾကသည္ႏွင့္ ထိုသို႔ဤသို႔ရာ တိမ္းေယွာင္လားၾကကုန္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ဤအျခင္းအရာကို ၾကားသိရေသာအခါ မတည္မရပ္ႏိုင္ဘဲ ေနာင္တပူပန္ယူက်ံဳးမရျဖစ္ကာ ေလးၿမိဳ႕နီ ရခိုင္လူဦးေရစုစုေပါင္း ကိုးေသာင္းကိုးေထာင္ကို သိမ္းက်ံဳးၿပီး ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ ခု ျပာသိုလျပည့္ ဗုဒၶဴးနိတြင္ ေဇယ်၀တီၿမိဳ႕မွ အဂၤလိပ္ပိုင္ အေနာက္ဘဂၤလားနယ္သို႔ တိမ္းေယွာင္ထြက္ခြာလာရ၏။

ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္ အာကာငေက်ာ္ထင္သည္ တပ္အလံုးအရင္းျဖင့္ အေနာက္ဘဂၤလားဖက္သို႔ခ်ီတက္လာၿပီး မံုေတာတြင္ တပ္စခန္းခ်လာျပန္၏။ ဤသို႔ ျမန္မာတိုင္းတာ၀န္တပ္ခ်ီလာေၾကာင္းကို အဂၤလိပ္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၀န္ ၾကားသိလွ်င္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္လည္း အင္အားမ်ားစြာႏွင့္ နတ္ျမစ္လက္ယာဖက္ကမ္းအရပ္၌ တပ္တည္လာ၏။ ဤသို႔ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ႏွင့္ လက္႐ို႕ဗိုလ္႐ို႕သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံတ၀ွမ္းလံုးအား ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားလက္ထဲမွ ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ထိမ္းခ်ဳပ္ႏိုင္ၿပီးခါမွ ျမန္မာစစ္အင္အားျဖည့္တင္းလာသည္ကို မခုခံႏိုင္ဘဲ ျပန္လည္ဆုတ္ခြာ ပီးလိုက္ရကုန္၏။

(ဤသည္မွာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၆၀ မွ ၁၁၇၃ ခုအထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း” စိုင္းတင္ၿမိဳ႕စား ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ “ဒုတိယအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး” ျဖစ္ပါသည္)

ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း (တတိယပိုင္း)

ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ မွ ၁၁၈၅ အထိ “ဒုတိယပိုင္း ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း”
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ “တတိယအႀကိမ္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး”

ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ အေနာက္ဘဂၤလားနယ္သို႔ ခုိလံႈလာရၿပီးေနာက္ ေယာက္ဖေတာ္လက္ရံုးဗိုလ္ႏွင့္ စြမ္းရည္ဟိေသာ တပ္မႈူးဗိုလ္မႈးရိုအား ျပန္လည္စုရံုးၿပီးလွ်င္ သူရဲလက္နက္ကိုင္မ်ားကိုလႊတ္၍ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ ခုႏွစ္ ကဆုန္လတြင္ ျမန္မာရို႕တပ္စဲြထားေသာ ငၾကည္းေတာင္တပ္ကို တိုက္ခိုင္း၏။ ျမန္မာတပ္မႈးငလြန္းသည္ အေရးမလွ ယံႈးနိမ့္ထြက္ၿပီးရ၏။

ထိုအေၾကာင္းကို ျမန္မာ၀န္ငေက်ာ္ထင္ၾကားေသာ္ ဗိုလ္မႈူးတပ္မႈးသူရဲလက္နက္ကိုင္မ်ားကို ေစလႊတ္၍ ရခိုင္တပ္မ်ားအား တိုက္ခိုင္းစီေသာ္ ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္တပ္သားမ်ားသည္ မခံမရပ္ႏိုင္၍ ဘဂၤလားနယ္သို႔ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ အဂၤလိပ္အစိုးရလည္း လမၺဳစားဗိုလ္ေရႊလူႏွင့္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္မယား (မိမင္း) ရို႕အား လွည့္ဖ်ားေခၚယူၿပီးလွ်င္ ေဒလီပဆာသို႔ပို႔ေဆာင္ကာ အေစာင့္အေယွာက္ျဖင့္ထား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေယာက္ဖ လက္ရံုးဗိုလ္သည္ အဂၤလိပ္၏အဖမ္းအဆီးခံရ၍ စစ္တေကာင္း၌အက်ဥ္းခ်ထားလီရာ အက်ဥ္းေထာင္၌ပင္ ကြယ္လြန္အနိစၥေရာက္၏။

သို႔တိုင္ေအာင္ အယာမခံ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ တပ္မႈးဗိုလ္မႈးလူသူလက္နက္ရို႕အား စုရံုးၿပီးလွ်င္ ဘဂၤလားမွျပန္ထြက္ခြာကာ နတ္ျမစ္လက္ယာဖက္ မဂၤလာႀကီးအရပ္၌တပ္တည္၍ ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူရို႕အား ထပ္မံေတာ္လွန္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ သူ၏အစ္ကို ေလးၿမိဳ႕စားေအာင္ေက်ာ္၊ ဒဂၤါးေတာင္စား တံုးစရီႊ၊ ဗိုလ္ေစာ္ကဲႏွင့္ တပ္မႈးဗိုလ္မႈးရို႕အားရံုးစု၍ သူ၏ေယာက္ဖအသက္ႏွံကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔ကာ ျမန္မာ၀န္ငေက်ာ္ထင္ကို ရီေၾကာင္းကုန္းေၾကာင္းခ်ီ၍ တိုက္၏။ ဤအေၾကာင္းကို ျမန္မာ၀န္ငေက်ာ္ထင္ၾကားသိေသာ္ ရမ္းၿဗဲမွ ျမန္မာသူရဲမ်ားႏွင့္ ရမ္းၿဗဲ၀န္ လက္ယာငစည္သူကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔၍ ခ်ီတက္ခိုင္းရာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ ခု ျပာသိုလတြင္ ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္ႏွင့္ မိုးစည္းျမစ္တြင္တြိဆံု၍ ရင္ဆိုင္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ၏တပ္မ်ား လက္နက္အင္အားမမွ်သျဖင့္ မိုးစည္းကၽြန္းသို႔ ဆုတ္ခြာပီးရ၏။ ထိုအခါ ျမန္မာတပ္ရို႔သည္ မိုးစည္းကၽြန္း၌ဟိေသာ ရခိုင္ျပည္သူအေပါင္းအား ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏လူဟုစြပ္စဲြၿပီး ၿမီလွန္သတ္ျဖတ္လိုက္၏။

ထိုအေၾကာင္းကို ေနာက္ခ်ီလာေသာ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္၊ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ေယာက္ဖ ဗိုလ္ခ်ဳပ္အသက္ႏွံၾကားသိရလွ်င္ တပ္ရပ္နီၿပီး ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ မဂၤလာႀကီးအရပ္ကေျပာင္း၍ ေရွာက္ေခ်ာင္းဖ်ား၌ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ ခု၊ တပိုးထဲြလတြင္ သရက္ခ်ိဳၿမိဳ႕ကို တည္၍နီ၏။ ျမန္မာစိန္ဘူးငေက်ာ္ထင္သည္ အမ်ားမၾကာသီလြန္၏။

စိန္ဘူးငေက်ာ္ထင္သီလြန္ၿပီးေနာက္ ျမန္မာ မဟာငေနာ္ရထာသည္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၅ ခုႏွစ္ နတ္ေတာ္လတြင္ ရခိုင္၀န္ျပဳလာ၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း သမက္ေတာ္ တိမ္ၾကားဗိုလ္ႏွင့္ တပ္မႈးဗိုလ္မႈးရို႕အား အသီးသီးခန္႔၍ သူရဲတေထာင္ႏွင့္ ျမန္မာၿမိဳ႕၀န္ မဟာငေနာ္ရထာကို တုိက္ရန္ေစလႊတ္လိုက္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္မႈူးဗိုလ္မႈရို႕လည္း တပ္ခ်ီတက္လာ၍ ဂစၧပနဒီျမစ္ညွာ၀သို႔ေရာက္ေသာအခါ ျမန္မာငေနာ္ရထာသတင္းရၿပီး ျမန္မာၿမိဳ႕သူႀကီး ငရန္ကင္းကို ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခန္႔၍ မ်ားစြာေသာ လက္နက္ကိုင္ရို႕ႏွင့္ ခ်ီတက္ခိုင္း၏။ ထိုအခါ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၅ ခု ျပာသိုလတြင္ ဂစၧပနဒီ (ကုလားတန္) ျမစ္ညွာကူး၀တြင္ ရခိုင္ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏တပ္ႏွင့္ ျမန္မာတပ္မ်ား ရခိုင္တိုက္ပဲြျဖစ္ပြား၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္တပ္မ်ား မ်ားစြာထိခိုက္နစ္နာ ဆံုးယံႈး၏။ ထိုအခါ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္လည္း သရက္ခ်ိဳၿမိဳ႕မွ ေျပာင္းရႊိကာ ပင္း၀ါ (ရာမူး) ဘဂၤလားနယ္သို႔ ဆုတ္ခြာလာ၏။ ႄကြင္းက်န္ေသာ ရခိုင္တပ္ရို႕သည္လည္း ျမန္မာတပ္ရို႕၏၀ိုင္း၀န္းပိတ္ဆို႔တိုက္ခိုက္ျခင္းခံရ၏။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္သူရဲရို႕သည္ကား ျမန္မာက်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအား အယာမခံ စြမ္းမံတရဲ အလံမလွဲ ေတာ္လွန္တိုက္ပဲြ၀င္ခကတ္ပါသည္။

ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ပင္း၀ါရာမူးနယ္သို႔ ၀င္ေရာက္လာေၾကာင္းကို စစ္တေကာင္းအဂၤလိပ္ၿမိဳ႕၀န္ၾကားသိလွ်င္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္အားဖမ္းဆီးစီျပန္၏။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ေတာနက္ထဲသို႔ ၀င္ပုနု္းနီရ၏။ ျမန္မာ၀န္ မဟာငေနာ္ရထာလည္း ရခိုင္သကၠရာဇ္ တေပါင္းလမွစ၍ အေနာက္ျပည္မွလာေသာ ရခိုင္သားရို႕အား၄င္း၊ ရခိုင္ျပည္၌ႄကြင္းက်န္ရစ္ေသာလူသန္လူျမန္အားလံုးအား ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏လူဟုစာရင္းသြင္းကာ အစတံုး ၿခီမႈန္းပစ္လိုက္၏။

၁၁၇၄ ခုႏွစ္မစ၍ (၅) ႏွစ္တိုင္တိုင္ ရခိုင္ျပည္၌ စပါးဆန္ရီယွားပါးကာ အငတ္ေဘးေၾကာင့္ လူေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာ သီႀကီပ်က္စီး၏။ ထိုေနာက္ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၇၇ ခု၊ တပိုးထဲြလ ခရစ္သကၠရာဇ္ ၁၈၁၅ ခု ဇႏၷ၀ါရီလ (၂၄) ရက္နိတြင္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သည္ ပင္း၀ါ ဖေလာင္းဆူအရပ္၌ ဆံုဆို႔နာျဖင့္ ကြယ္လြန္အနိစၥေရာက္၏။ ဇႏၷ၀ါရီ (၂၈) ရက္နိတြင္ ေကာင္းမြန္စြာသၿဂိဳဟ္ျခင္းၿပီးစီး၏။

(ဤသည္မွာ “ဒုတိယပိုင္းရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးနိဒါန္း” စိုင္းတင္ၿမိဳ႕စားဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ “တတိအႀကိမ္ေျမာက္ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရး” ျဖစ္သည္။)